ترکیه و موانع سودای تاسیس «جهان ترک»

به گزارش راهبرد معاصر، دیشب (یکشنبه) در استانبول، مراسمی به مناسبت سالگرد استقلال کشور‌های ترک زبان اتحاد جماهیر شوروی سابق برگزار شد.

برگزاری مراسم و آئین‌های سیاسی و فرهنگی به بهانه‌های مختلف برای توجه به کشور‌های ترک زبان در ترکیه، اتفاق عجیبی نیست و حتی در آخرین نمونه از تلاش‌های ترکیه، برج عظیم خانه ترک در نیویورک، با این هدف تاسیس شده که چند طبقه آن در اختیار کشور‌های ترک زبان قرار بگیرد.

در این صورت، چه چیزی باعث شد که ضیافت و نمایشگاه هنری کشور‌های ترک زبان در استانبول، اندکی عجیب به نظر برسد؟ پاسخ این است: برگزاری نمایشگاه و آئین سالگرد، از سوی اکرم امام اوغلو شهردار استانبول سازماندهی شد.

در مراسم افتتاح، کمال کلیپچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق و شریک او در ائتلاف ملت یعنی خانم مرال آکشنر رهبر حزب خوب نیز، حضور داشتند. امام اوغلو شهردار تحت امر حزب جمهوری خلق است و این حزب با باور‌های چپ گرایانه، کمالیستی و مشی سوسیال دموکرات و لاییک شناخته می‌شود.

در نتیجه باید گفت، توجه به مفهوم بلندپروازانه «جهانِ ترک»، صرفاً مختص دولت اردوغان و حزب راست افراطی باغچلی نیست و سوسیال دموکرات‌ها و چپ‌ها نیز به دنبال این مقصود هستند.

به عبارتی روشن، چنین نیست که کنار زده شدن اردوغان و باغچلی از صحنه قدرت، به معنی پایان توجه و اعتنای ترکیه به اهمیت موضوعی به نام همگرایی کشور‌های ترک زبان باشد.

اگر ۶ کشور ترک زبان یکی شوند...

کمال کلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق که همواره در سخنرانی‌های خود، از مفاهیمی همچون دموکراسی، حقوق بشر، توجه به غرب، ضرورت بازسازی روابط ترکیه و اتحادیه اروپا و مسائلی از این دست سخن به میان می‌آورد و اردوغان و باغچلی را به اعمال سیاست‌های ارتجاعی و زیان بار متهم می‌کند، در مراسم استانبول اعلام کرد: «هنگامی که ۶ کشور بزرگ ترک، گرد هم آیند و قدرت خود را به اشتراک بگذارند، ما مطمئناً صاحب امضای جدید و باشکوهی در تاریخ جهان خواهیم شد».



منظور رهبر حزب جمهوری خلق از ۶ کشور قدرتمند ترک، عبارت است از: ترکیه، جمهوری آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکمنستان. از این ۶ کشور، ۵ موردشان اعضای شورای ترک هستند، اما ترکمنستان، همچنان به سیاست موسوم به بیطرفی پایبند است و وارد بازی نشده است. البته کشور‌های شورای ترک، مجارستان را نیز به عنوان عضو ناظر در کنار خود پذیرفته اند و اوکراین نیز تمایل دارد به خاطر موضوع تاتار‌های ترک کریمه، عضو این شورا شود.

آرزوی توران

در ادبیات کلاسیک پارسی، مفاهیم سرزمینی مشهوری همچون ایران و توران، برای خوانندگان آشناست و همگان می‌دانند که مُراد از توران، سرزمین‌هایی است که اهالی آن‌ها ترک زبان بوده اند و در سده ­های پیشین، توران زمین، در آسیای میانه بود، اما پس از ورود ترک‌ها به آناتولی کنونی و به قدرت رسیدن سلسله‌هایی همچون سلجوقیان و عثمانیان، جغرافیای توران نیز تغییر یافته است.

اما مساله اینجاست که تاسیس توران یا جهان ترک، صرفاً یک خواسته و باور حزبی و دولتی نیست و این مفهوم نزد ملی گرایان ترک، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حتی چندی پیش، رئیس فراری یکی از بزرگترین شبکه‌های جرایم سازمان یافته به نام سدات پکر که با افشاگری‌های سیاسی – امنیتی خود، توجه میلیون‌ها بیننده را به سوی خود جلب کرد، آرزوی بزرگ خود و همکفرانش را رسیدن به توران دانسته و گفته بود: «همه موانع برطرف می‌شوند و به توفیق الهی، ما ترک‌ها بالاخره توران را تاسیس خواهیم کرد.»

پیشران‌ها و چالش‌ها

یکی از نکات عجیب و اغراق آمیزی که در دوران صدارت احمد داود اوغلو در پست وزارت امور خارجه ترکیه مطرح شد، تلاش برای تاسیس ارتش مشترک کشور‌های ترک زبان بود که البته بعد‌ها از این موضوع سخنی به میان نیامد. اما واقعیت این است که مهم‌ترین پیشران و تحول جدیدی که ترکیه را وادار کرده بیش از پیش به دنبال طرح موضوع شورای ترک باشد، تحولات اخیر قره باغ و افزایش قدرت و نفوذ جمهوری آذربایجان است که منجر به آزادی بخش وسیعی از قلمرو اشغال شده این کشور شد.

تحولات اخیر قره باغ و جنوب قفقاز، ترکیه را به این جمع بندی رسانده که اتصال سرزمینی به جهان ترک از طریق دالان جدید نخجوان به جمهوری آذربایجان و کشور‌های دیگر، رویایی دور از دست نیست.



اگر مهمترین پیشران توجه به مفهوم جهان ترک را در اشتراک زبانی جستجو کنیم، خیلی زود در می‌یابیم که اساساً تفاوت ساختاری بین زبان این کشور‌ها در حدی است که فقط شهروندان مقامات ترکیه و جمهوری آذربایجان می‌توانند بدون کمک مترجم، با هم گفتگو کنند.

در مورد چالش‌های جهان ترک، می‌توان به این موارد مهم اشاره کرد:

۱. مبحث اتصال سرزمینی و، اما و اگر‌های مرتبط با دالان نخجوان، یکی از چالش‌های بسیار جدی آن مفهومی است که ترکیه به شکلی بلندپروازانه از آن به نام جهان ترک سخن به میان می‌آورد. حتی در صورت حل معضل دالان نخجوان به آذربایجان، بخش مهمی از اتصال و ارتباط، از طریق دریای خزر خواهد بود. (ترکیه و جمهوری آذربایجان این سوی دریای خزر و ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان آن سو.)

۲. علاوه بر موضوع اختلافات باکو – ایروان – آنکارا در خصوص مسیر جدید نخجوان، در کل پرونده تحرکات کشور‌های ترک زبان، روسیه از قدرت و جایگاه قابل توجهی برخوردار است و این کشور‌ها به ناچار باید چهارچوبی برای همکاری هایشان تعریف کنند که در آن، منافع روسیه اهمیت به سزایی داشته باشد.

۳. ترکمنستان، یکی مهم‌ترین معما‌ها و نقاط ابهام در الگوی همکاری جهان ترک است و شواهدی دال بر تغییر بنیادین مواضع سیاسی این کشور وجود ندارد.

۴. فراز و فرود تفاوت‌های اقتصادی کشور‌های مزبور به شکلی است که ایجاد منافع مشترک پایدار و همسان بین این کشور‌ها دور از ذهن به نظر می‌رسد و بعید است که اتحادیه‌ای صرفاً بر اساس اشتراک زبانی و نژادی، تاب آوری چندانی داشته باشد.


در پایان باید گفت، موانع و چالش‌های مهمی بر سر راه وحدت کشور‌های ترک زبان وجود دارد، اما ترکیه به دنبال آن است که دست کم در حوزه رسانه و تبلیغات، طوری این مساله را مطرح کند که گویی تمام ابزار‌ها و امکانات آن را در اختیار دارد./تسنیم